W dzisiejszym wpisie chciałbym przybliżyć Wam nietypowe zagadnienie, jakim jest sukcesja dziecka poczętego. Przepisy prawa regulują bowiem w sposób szczególny status dziecka poczętego, ale jeszcze nienarodzonego.
Nasciturus – definicja
Nasciturus czyli dziecko poczęte może być spadkobiercą pod warunkiem, że urodzi się żywe. Nie wdając się w spory doktrynalne przyjąć należy, że dziecko poczęte nie posiada ani zdolności prawnej, ani zdolności do czynności prawnych. W konsekwencji nasciturus nie może nabywać praw i zaciągać zobowiązań. Podkreślić należy, że według większości przedstawicieli nauki prawa cywilnego na rzecz nasciturusa nie można zawrzeć umowy darowizny. Prawa dziecka poczętego ograniczają się zatem do ochrony jego życia i możliwości spadkobrania.
Planowanie sukcesji
Jak już wspomniałem dziecko poczęte nie jest podmiotem praw i obowiązków, a w ślad za tym nie może uczestniczyć w życiu społeczno-gospodarczym. Niemożliwym jest zatem przeprowadzenie sukcesji na zasadzie uczynienia darowizny. Z przyczyn oczywistych, a zarazem praktycznych nie można przeprowadzić sukcesji polegającej na wdrażaniu dziecka w pracę firmy rodzinnej. Jedynym sposobem przeprowadzenia sukcesji jest spadkobranie, przy czym dziecko musi urodzić się żywe.
Biorąc pod uwagę złożoność procesu przekazywania władzy w firmie nie zaleca się przeprowadzania sukcesji na rzecz dziecka poczętego. Jedynie nadzwyczajne okoliczności mogą przemawiać za przeprowadzeniem sukcesji w firmie obejmującym przekazanie sterów firmy następnemu pokoleniu, które dopiero ma przyjść na świat.
Podstawowe zastrzeżenie to stan niepewności co do przeprowadzenia sukcesji w firmie do czasu urodzenia się dziecka, ponieważ nigdy nie można wykluczyć poronienia ciąży lub innych zdarzeń losowych zagrażających życiu nienarodzonego dziecka. Ponadto inną praktyczną okolicznością zniechęcającą do takiego wariantu sukcesji jest również brak możliwości wykonywania praw właściciela firmy przez dziecko poczęte ale nie narodzone. Tymczasem podstawową zasadą sukcesji powinno być zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania firmy w czasie procesu przekazywania władzy.
Kurator ventris
W polskim prawie funkcjonuje instytucja kuratora dla ochrony dziecka poczętego (tzw. kurator ventris), którego kompetencje nie mogą jednak sięgać aż tak daleko aby powierzyć mu prowadzenie przedsiębiorstwa. Kurator wyznaczany jest przez sąd, w sytuacji gdy prawa dziecka są zagrożone. Co do zasady na kuratora wyznacza się matkę dziecka. Powyższa praktyka wynika z faktu, że władza rodzicielska będzie przysługiwać rodzicom dopiero po urodzeniu się dziecka (nacitutus nie ma zatem przedstawiciela ustawowego). Kurator ventris ma zatem za zadanie jedynie zabezpieczenie praw majątkowych nasciturusa, a nie zarządzanie jego przyszłym majątkiem lub firmą. Sama instytucja wykorzystywana jest jedynie w szczególnych przypadkach.
Testament z zapisem dalszym
Rozwiązaniem prawnym pozwalającym na optymalne przeprowadzenie sukcesji firmy w tak nietypowych okolicznościach może być sporządzenie testamentu, w którym przedsiębiorstwo rodzinne zostanie zapisane zaufanej osobie pełnoletniej, która będzie następnie zobowiązana do przekazania przedsiębiorstwa dziecku pod warunkiem, że urodzi się ono żywe. Niniejsze rozwiązanie polega zatem na zastosowaniu instytucji zapisu zwykłego dalszego. Pierwszy spadkobierca występuje tutaj w roli swoistego powiernika, który tylko czasowo ma zarządzać składnikiem spadku (firmą), by po spełnieniu określonych w testamencie warunków przekazać spadek (firmę) ostatecznemu spadkobiercy.
Podsumowanie
Sukcesja dziecka poczętego jest możliwa w polskim porządku prawnym. Z uwagi na praktyczne ograniczenia związane z możliwością prowadzenia przedsiębiorstwa i stanem niepewności co do odziedziczenia firmy, nie zaleca się przeprowadzania sukcesji na rzecz dziecka poczętego. Ewentualne przeprowadzenie sukcesji nasciturusa powinno zostać zabezpieczone poprzez sporządzenie testamentu zawierającego zapis zwykły dalszy.
Kancelaria Migała we Wrocławiu świadczy pomoc prawną w zakresie sukcesji i prawa spadkowego. Zapraszam do kontaktu.
