W dzisiejszym wpisie chciałbym przybliżyć Wam zagadnienie sukcesji w firmie, co stanowiło jeden z głównych przedmiotów dyskusji w czasie Kongresu Firm Rodzinnych we Wrocławiu, o którym pisałem w poprzednim wpisie na blogu.
Jeden z najbardziej znanych monarchów w historii Europy król Francji Ludwik XIV powiedział kiedyś, że „ja odchodzę, ale państwo trwać będzie zawsze”. Pomimo utożsamiania króla z państwem obowiązywały zasady sukcesji w monarchii, co miało pozwolić na zachowanie ciągłości władzy i pomyślne sprawowanie rządów. Prywatna firma mimo, że nie jest państwem, to również może mieć zapewnioną ciągłość istnienia i działania po śmierci nestora rodu.
Firma a sukcesja
Prywatne przedsiębiorstwo (firma, własny biznes) ma coś bowiem w sobie z królestwa. Przedsiębiorca jest jego właścicielem, czerpie zyski, ale ma też obowiązek zadbania o dobro swoich pracowników, kontrahentów, a przede wszystkim rodzinę. Firma często ma bardzo osobisty charakter, albowiem jej renoma powiązana jest wprost z nazwiskiem przedsiębiorcy. Czas jest niezwyciężony i na każdym z nas wymusza zmiany. Tak jak król powinien zadbać o dziedziczenie tronu, tak przedsiębiorca powinien zadbać o przekazanie firmy młodszemu pokoleniu rodziny. Ustalenie zasad sukcesji w firmie i przygotowanie następców do roli szefa może zapewnić dalsze trwanie firmy na rynku. W dzisiejszym wpisie chciałbym przybliżyć Wam zagadnienie sukcesji w firmie, tak żeby sparafrazowane powiedzenie Króla Słońce mogło ziścić się w Waszych rodzinnych biznesach.
Co to jest sukcesja w firmie
Sukcesja to wielke wyzwanie dla firmy, ale zarazem wielka szansa. Sukcesja przeprowadzana jest na kilku płaszczyznach, a próba syntetycznej definicji może okazać się zwodnicza. Nie wikłając się w dywagacje, czym jest sukcesja z punktu widzenia socjologów i ekonomistów, można poprzestać na definicji ogniskującej się na kwestiach praktycznych. Sukcesja to zatem następstwo prawne polegające na przeniesieniu ogółu praw i obowiązków przez przedsiębiorcę (seniora, nestora) na rzecz wybranego przez siebie następcy (sukcesora). Sukcesja w firmie, to innymi słowy proces mający doprowadzić do przekazania władzy, czy też sterów w rodzimej firmie przy zachowaniu ciągłości działalności firmy już bez seniora lub przy jego ograniczonej roli.
Do sukcesji należy się starannie przygotować. Na zasadzie zaplanuj – porozmawiaj – wdrażaj w życie. Sukcesja powinna być zaplanowana z wyprzedzeniem. Przedsiębiorca powinien sam odpowiedzieć sobie na kilka kluczowych pytań: Kiedy chcę przejść na emeryturę? Z czego będę żył po zakończeniu pracy? Kto będzie moim następcą w firmie? Co chcę robić po oddaniu sterów w firmie? Jaki mój udział w firmie jest niezbędny dla zachowania jej powodzenia? Jak zabezpieczyć rodzinę na przyszłość? Czy moja firma ma szansę na działanie bez mojej pomocy?
Następnie należy wybrać następcę – nowego szefa. Sam wybór to jednak za mało. Niezbędne jest przedyskutowanie z sukcesorem jego planów życiowych i potwierdzenie gotowości do objęcia zarządu w firmie. Zalecanym byłoby również omówienie zasad ewentualnej dalszej współpracy i wynagrodzenia, tak aby przejęcie rodzinnego biznesu było powołaniem życiowym, a nie przykrym obowiązkiem.
Kolejny etap to wdrożenie sukcesora w tajniki firmy i dokonania zmian prawnych w firmie, które pozwolą na przeprowadzenie sukcesji.
Modele sukcesji
Wyróżnia się następujące modele sukcesji:
- Przekazanie firmy następcy prawnemu (np. dziecku) jeszcze za życia w drodze darowizny lub w przyszłości np. na podstawie testamentu. Przekazanie firmy może być poprzedzone zatrudnieniem sukcesora w firmie na niższych stanowiskach tak aby poznał specyfikę pracy przedsiębiorstwa.
- Przekazanie zarządu firmy zewnętrznemu menedżerowi na podstawie umowy, przy jednoczesnym pozostawieniu sobie lub osób bliskich funkcji nadzorczych w firmie. Model ten sprowadza się do wynajęcia fachowego zarządcy (np. zaufanego pracownika), a pozostawienie własności firmy w rodzinie celem czerpania z niej korzyści finansowych.
- Sprzedaż firmy rodzinnej zewnętrznemu inwestorowi. Rozwiązanie to stanowi de facto utratę firmy rodzinnej, jednakże taka transakcja może być powiązana z uzgodnieniem zatrudnienia sukcesora w roli menadżera, który nie będzie już właścicielem firmy, ale dalej będzie nią kierował. Możliwe jest też ustalenie pozostawienia dotychczasowej nazwy firmy przez nowego właściciela.
Przeprowadzenie sukcesji
Sukcesja musi być przeprowadzona w sposób zdecydowany i planowy, ponieważ firma to żywy organizm. W grę wchodzą tutaj interesy nie tylko przedsiębiorcy i jego rodziny, ale także interesy pracowników, kontrahentów i klientów. Sukcesja powinna zatem uwzględniać szersze tło niż tylko relacje rodzinne. Najlepiej zaplanować sukcesję w czasie pomyślności firmy, tak by w razie potrzeby były gotowe odpowiednie rozwiązania (wewnętrzne procedury) zapewniające płynną zmianę warty na stanowisku szefa. Można tutaj posłużyć się zasadą z francuskiej monarchii „umarł król, niech żyje król”.
Sukcesja wymaga przeprowadzenia zmian prawnych w firmie. Dokonanie formalności jest niezbędnych w celu wdrożenia skutecznych mechanizmów prawnych pozwalających na przeprowadzenie nie tylko zmiany szefa, ale również chroniących prawa rodziny, podtrzymujących zatrudnienie, zapewniających wreszcie kontynuujące współpracy firmy z innymi przedsiębiorcami. Nie należy jednak obawiać się przeprowadzania zmian prawnych, albowiem fachowa pomoc prawna jest w stanie ułożyć relacje w pożądany przez przedsiębiorcę sposób bez absorbowania sił potrzebnych na właściwą działalność firmy na rynku.
Podsumowanie
Żeby firma kontynuowała swoje tradycje i rozwijała się musi mieć zapewnioną ciągłość istnienia wraz ze sprawnym zarządzaniem i decyzyjnością, tak samo jak odbywa się to w monarchiach. Wdrożenie planu sukcesyjnego, chociaż niełatwe, może zapewnić dalsze istnienie rodzinnej firmy, a nawet może prowadzić do dalszego rozwoju biznesu. Nowe pokolenie przedsiębiorców może lepiej rozumieć zmieniający się świat i dostosować firmę do aktualnych wymagań rynku. Warto zatem zaplanować przyszłość swojego prywatnego królestwa jakim zapewne są Wasze przedsiębiorstwa. Sukcesja zakończona sukcesem, to zgoda w rodzinie i pomyślność firmy.
W kolejnych wpisach przybliżę podstawowe instrumenty prawne służące do przeprowadzania sukcesji w firmach.
