Zmiany w relacjach majątkowych pomiędzy małżonkami lub definitywne rozwiązanie małżeństwa wiążą się nieodłącznie z potrzebą przeprowadzenia podziału majątku wspólnego. W większości rodzin głównym składnikiem majątku wspólnego jest nieruchomość. Jak przeprowadzić podział majątku wspólnego z nieruchomością? Jak przebiega postępowanie o podział majątku wspólnego? Jak podzielić nieruchomość po rozwodzie? Co wchodzi w skład majątku wspólnego? Jakie nakłady na nieruchomość podlegają rozliczeniu przy podziale majątku? Jak rozliczyć budowę domu na działce małżonka?
Skład majątku wspólnego: art. 31 kro i art. 33 kro
W pierwszej kolejności należy ustalić skład majątku wspólnego, a zatem określić jakie aktywa będą dzielone. Ustalenie składu majątku wspólnego zależne jest w dużej mierze od tego, czy małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, czy też zawarli umowę majątkową małżeńską (tzw. intercyzę). Dla uproszczenia przyjmijmy, że umowa majątkowa nie została zawarta, a zatem w skład majątku wspólnego będą wchodzić składniki majątkowe nabyte w czasie trwania związku małżeńskiego.
Niektóre składniki mogą jedynie pozornie należeć do majątku wspólnego lub osobistego małżonka, co wymaga dodatkowej prawnej weryfikacji (m.in. surogacja, pozorne oświadczenia). Pobocznie wskazać należy, że w przypadku zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej małżonkowie mogą również nabyć nieruchomość na współwłasność, przy czym wówczas będzie to współwłasność w częściach ułamkowych, która będzie podlegać podziałowi na zasadach opisanych tutaj.
Wartość majątku wspólnego: III CZP 103/17
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2018 r. w sprawie III CZP 103/17 skład majątku wspólnego ustala się według chwili ustania wspólności majątkowej, a jego wartość według stanu tego majątku oraz cen w chwili dokonywania podziału majątku wspólnego.
Skład majątku w sensie ilościowym ustala się na chwilę ustania wspólności majątkowej małżeńskiej. Natomiast stan techniczny majątku oraz jego cenę ustala się na chwilę orzekania o podziale majątku wspólnego. Sąd ustali zatem co podlegało podziałowi w chwili, gdy przykładowo doszło do rozwodu. Jednocześnie sąd ustalając wartość majątku zastosuje aktualne ceny rynkowe dla bieżącego stanu majątku.
Ewentualne zmiany w stanie majątku pomiędzy chwilą ustania wspólności majątkowej, a orzekaniem o podziale majątku zostaną wyrównane przez roszczenia odszkodowawcze. O sposobie ustalania wartości nieruchomości obciążonej kredytem możecie przeczytać tutaj. Pamiętajcie o zasadzie, że sąd dzieli aktywa majątku wspólnego. Podział długu wymaga zawarcia odrębnego porozumienia, które może przybrać formę ugody.
Udziały w majątku wspólnym: art. 43 kro
W postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd ustala udział każdego z małżonków w dzielonym majątku. Co do zasady udziały małżonków we wspólnym majątku są równe. Z ważnych powodów małżonek może żądać ustalenia udziałów w majątku wspólnym z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku.
Podział majątku wspólnego: art. 566 kpc i art. 567 kpc
Podział majątku wspólnego przeprowadzany jest na zasadach analogicznych do podziału rzeczy przy zniesieniu współwłasności. O sposobach podziału nieruchomości możecie przeczytać tutaj. Dodam tylko, że sąd decydując się komu przyznać nieruchomość bierze pod uwagę możliwość spłaty drugiego małżonka, jak również to komu nieruchomość jest bardziej potrzebna przy uwzględnieniu społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości. Ustalenie komu przyznać na wyłączność prawo własności nieruchomości będzie wymagać każdorazowo indywidualnej oceny okoliczności sprawy. O podziale firmy po rozwodzie pisałem tutaj.
Spłaty i dopłaty: art. 46 kro
Spłata udziału w majątku zasądzana jest na rzecz strony, która nie otrzymuje żadnego składnika majątkowego. W takiej sytuacji udział musi zostać zaspokojony przez świadczenie pieniężne. Dopłaty występują w sytuacji, gdy jedna strona obejmuje na wyłączną własność bardziej wartościowy składnik majątku (np. dom), a druga strona obejmuje na własność składnik majątku o mniejszej wartości (np. mieszkanie). W konsekwencji zasadne jest wyrównanie udziału w majątku poprzez dopłatę. Więcej o spłatach i dopłatach napisałem w tym wpisie.
Roszczenia dodatkowe: art. 45 kro
Podczas podziału majątku wspólnego sąd powinien rozpoznać roszczenia uboczne związane z podziałem majątku. Tytułem przykładu należy wskazać na rozliczenie nakładów, roszczenia odszkodowawcze za zniszczenie składnika majątku wspólnego itp. O nakładach możecie dowiedzieć się więcej z tego wpisu.
Warto odnotować, że w sposób szczególny rozliczane są nakłady dotyczące wspólnego wybudowania przez małżonków domu na nieruchomości wchodzącej w skład majątku odrębnego jednego z małżonków. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1980 r. w sprawie III CZP 46/80: „W sytuacji, gdy małżonkowie w czasie trwania wspólności majątkowej, wspólnie zbudowali dom na gruncie wchodzącym w skład majątku odrębnego jednego z nich, wartość nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu według cen rynkowych z czasu jego budowy, a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych w chwili podziału majątku wspólnego”.
Kancelaria Migała we Wrocławiu świadczy usługi prawne z zakresu prawa nieruchomości i prawa cywilnego, w tym reprezentuje Klientów w sporach sądowych dotyczących nieruchomości. W przypadku problemów dotyczących podziału majątku wspólnego zapraszam do kontaktu.
