Dział spadku nieruchomości

Odziedziczenie spadku przez kilku spadkobierców wiąże się nieodłącznie z koniecznością podzielenia spadku wedle należnych sched spadkowych. Samo stwierdzenie nabycia spadku nie wystarczy do swobodnego korzystania z nieruchomości. Spadkobiercy powinni zainicjować postępowanie o dział spadku w celu definitywnego wyjścia ze współwłasności majątku spadkowego. Dział spadku może zostać przeprowadzony w postępowaniu sądowym lub poprzez zawarcie umowy o dział spadku w formie aktu notarialnego. Ponadto spadkobiercy mogą przeprowadzić całkowity lub częściowy dział spadku. Na czym polega dział spadku? Jak podzielić spadek? Jakie roszczenia zgłasza się przy dziale spadku? Co to jest scheda spadkowa? Co podlega zaliczeniu na schedę spadkową?

Jak przygotować się do działu spadku?

Punktem wyjścia jest złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Następnym krokiem jest stwierdzenie nabycia spadku czyli ustalenie definitywnego kręgu spadkobierców, którzy będą uczestnikami postępowania o dział spadku. Zarówno oświadczenie o przyjęciu spadku, jak również stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić przed notariuszem lub w sądzie. Stwierdzenie nabycia spadku może zostać połączone w jednym postępowaniu ze sprawą o dział spadku. Jeżeli część czynności spadkowych była przeprowadzona przed postępowaniem o dział spadku, to należy pobrać dokumenty potwierdzające złożenie oświadczeń spadkowych oraz potwierdzających nabycie spadku.

Skład spadku: art. 922 k.c.

Przystępując do działu spadku należy ustalić co wchodzi w skład spadku, a innymi słowy co w chwili otwarcia spadku podlegało dziedziczeniu. W przypadku dziedziczenia spadku o dużej wartości, który jest dodatkowo rozproszony, dobrym rozwiązaniem jest zawnioskowani o przeprowadzenie spisu inwentarza spadku. Komornik sądowy dokonuje spisu inwentarza spadku pod nadzorem sądu spadku. Spis inwentarza można następnie wykorzystać w postępowaniu o dział spadku.

W praktyce zdecydowanie częściej skład spadku ustalany jest w postępowaniu o dział spadku na podstawie dowodów prawa własności (np. księga wieczysta nieruchomości, dowód rejestracyjny pojazdu, umowy, pokwitowania). Pamiętajcie, że sąd dzieli wyłącznie aktywa majątkowe. W sprawie o dział spadku rozliczeniu podlegają tylko spłacone długi. Podział długów wymaga zawarcia odrębnego porozumienia przez spadkobierców. O zasadach odpowiedzialności za długi na różnych etapach postępowania spadkowego pisałem tutaj.

Wartość spadku – III CZP 58/74

Sąd ustala skład spadku na chwilę otwarcia spadku, tj. śmierci spadkodawcy. Stan składników majątkowych i ich cena ustalana jest na chwilę wyrokowania (wydania orzeczenia w sprawie). Stan i cena spadku będą zatem odzwierciedlać ich aktualną wartość. W postępowaniu o dział spadku sąd będzie również ustalał wartość darowizny podlegających zaliczeniu na poczet sched spadkowych należnych spadkobiercą. Więcej na temat ustalania składu i wartości nieruchomości podlegających podziałowi możecie dowiedzieć się z niniejszego wpisu.

Scheda spadkowa: art. 1039 k.c. – art. 1044 k.c.

Scheda spadkowa nie jest równoznaczna z udziałem spadkobiercy w spadku. Wielkość udziału spadkobiercy ma doniosłe znaczenie, jednakże przy ustaleniu schedy należy uwzględnić otrzymane przez spadkobiercę od spadkodawcy darowizny i zapisy windykacyjne. Nierzadko darowizna będzie w całości pokrywać schedę spadkową, co w praktyce doprowadzi do zaspokojenia roszczeń obdarowanego wcześniej spadkobiercy. Ponadto w sprawie o dział spadku rozpoznawane są roszczenia o ustalenie nieważności umowy darowizny.

W sprawie zaliczenia darowizn na poczet sched spadkowych wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy (m.in.: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2014 r. w sprawie III CZP 114/13, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2012 r. w sprawie I CSK 217/12, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2012 r. w sprawie V CSK 49/11, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2012 r. w sprawie I CSK 217/12, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2010 r. w sprawie III CSK 39/10, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2002 r. w sprawie V CKN 876/00, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 1977 r. w sprawie III CZP 42/77).

Dokonując syntezy orzecznictwa Sądu Najwyższego co do zagadnienia schedy spadkowej można wskazać na następujące wnioski:

1. Małżonek spadkodawcy nie ma obowiązku zaliczania na schedę spadkową darowizny otrzymanej od spadkodawcy przed zawarciem z nim małżeństwa.
2. Przedmiotem darowizny mogą być tylko prawa majątkowe, a darowizna stanowi przesunięcie majątkowe z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego, prowadzące do zwiększenia aktywów lub zmniejszenia pasywów po stronie obdarowanego. Świadczenie pomocy rodzinnej w formie pracy przy rozbudowie domu, nie może być uznane za darowiznę.
3. Pod określeniem „darowizna” należy rozumieć wszelkie przysporzenia dokonane pod tytułem darmym, które za życia spadkodawcy przeszły z jego majątku do majątku spadkobiercy i stały się własnością tego ostatniego. Zaliczeniu podlegają więc także inne korzyści, jakie nieodpłatnie otrzymał spadkobierca od spadkodawcy.
4. Wszystkie istotne darowizny spadkodawcy na rzecz najbliższych uwzględnia się przy dzieleniu spadku, choćby nie nazywały się darowiznami.
5. Wartość gospodarstwa rolnego przekazanego spadkobiercy (następcy) w drodze umowy zawartej w trybie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin nie podlega zaliczeniu na należną temu spadkobiercy schedę spadkową.

Podział spadku: art. 680 k.p.c. – art. 689 k.p.c.

Podział składników majątkowych spadku przeprowadzany jest na zasadach analogicznych do podziału rzeczy przy zniesieniu współwłasności. O sposobach podziału nieruchomości możecie przeczytać tutaj. Dodam tylko, że sąd decydując się komu przyznać nieruchomość bierze pod uwagę możliwość spłaty pozostałych spadkobierców, jak również to komu nieruchomość jest bardziej potrzebna przy uwzględnieniu społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości. Znaczenie może mieć również wyrażona i utrwalona wola spadkodawcy w przedmiocie zasad podziału spadku. O podziale firmy w postepowaniu spadkowym pisałem tutaj.

Spłaty i dopłaty w dziale spadku

Spłata udziału w spadku zasądzana jest na rzecz spadkobiercy, który nie otrzymuje żadnego składnika majątkowego. W takiej sytuacji udział musi zostać zaspokojony przez świadczenie pieniężne. Dopłaty występują w sytuacji, gdy jeden spadkobierca obejmuje na wyłączną własność bardziej wartościowy składnik majątku (np. dom), a drugi spadkobierca obejmuje na własność składnik majątku o mniejszej wartości (np. mieszkanie). W konsekwencji zasadne jest wyrównanie udziału w spadku poprzez dopłatę. Więcej o spłatach i dopłatach przy podziale nieruchomości możecie przeczytać tutaj.

Roszczenia uboczne w dziale spadku

Podczas działu spadku sąd powinien rozpoznać roszczenia uboczne związane z działem spadku i korzystaniem ze spadku (nieruchomości wchodzącej w skład spadku). Tytułem przykładu należy wskazać na rozliczenie nakładów, roszczenia odszkodowawcze za zniszczenie składnika spadku korzystaniem ze spadku ponad swój udział. O nakładach możecie dowiedzieć się więcej z tego wpisu. W dziale spadku możliwe jest również rozpoznanie zarzutu zasiedzenia nieruchomości, a także potwierdzenie istnienia zapisu.

Kancelaria Migała we Wrocławiu świadczy usługi prawne z zakresu prawa nieruchomości i prawa cywilnego, w tym reprezentuje Klientów w sporach sądowych dotyczących nieruchomości i spadków. W przypadku problemów dotyczących działu spadku zapraszam do kontaktu.