Umowy powiernicze są rodzajem umów, które wyróżnia wysoki poziom zaufania stron umowy. Powierzający działa w dobrej wierze do powiernika, który ma wykonać zlecone mu zadania. Umowa powiernicza stosowana jest w sytuacjach, gdy powierzający chce ukryć swoje zaangażowanie w danym przedsięwzięciu. Umowa powiernicza może wystąpić w kilku odmianach. Co może być przedmiotem umowy powierniczej? Jakie obowiązki ma powiernik? W jakiej formie prawnej podpisać umowę powierniczą? Jakie skutki prawne wywiera umowa powiernicza?
Konstrukcja prawna i znaczenie w obrocie
Umowa powiernicza nie jest uregulowana w przepisach prawa. Jest ot zatem umowa nienazwana, której postanowienia mogą zostać samodzielnie zredagowane przez strony w zgodnie z zasadą swobody umów. W praktyce umowa powiernicza wielu elementach podobna jest do kodeksowej umowy zlecenia. Można zatem przyjąć, że uregulowana w Kodeksie cywilnym umowa zlecenia stanowi punkt odniesienie dla umowy powierniczej.
Powierzający będzie zatem udzielał zlecenia powiernikowi, który będzie zobowiązany do wykonania czynności prawnej na rzecz powierzającego. Podkreślić należy, że powiernik w stosunkach z osobami trzecimi działa we własnym imieniu i na własny rachunek. W konsekwencji prawa uzyskuje dla siebie, a obowiązki zaciąga na własne nazwisko. Dopiero z treści stosunku prawnego łączącego powiernika z powierzającym wynika jakie prawa lub obowiązki mają zostać przeniesione przez powiernika na powierzającego. Mechanizm ten służy zatem ukryciu danych powierzającego. Tytułem przykładu można wskazać na nabycie samochodu przez powiernika dla powierzającego. W sytuacji gdy powierzający nie mógł osobiście nabyć samochodu z uwagi na konflikt osobisty z właścicielem pojazdu, to rozwiązaniem było posłużenie się powiernikiem.
W umowie powierniczej powinno zadbać się w szczególności o: precyzyjne określenie wzajemnych praw i obowiązków stron umowy, a ponadto powinno określić się czas na jaki zawarto umowę, cel umowy, możliwość wypowiedzenia umowy, wynagrodzenie powiernika i odpowiedzialność za niewykonanie umowy.
Odmiany umowy powierniczej i ich zastosowanie
Umowa powiernicza jest stosowana zarówno w obrocie profesjonalnym, jak również w obrocie konsumenckim. Co istotne umowa ta może być odpłata lub nieodpłatna. Strony same mogą o tym zadecydować. W praktyce obrotu prawnego można wyróżnić trzy rodzaje umów powierniczych:
Umowa powiernicza o funkcji zabezpieczającej – umowa tego rodzaju ma zabezpieczyć wykonanie innej umowy. Tytułem przykładu można wskazać na umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie lub umowę przelewu wierzytelności w celu zabezpieczenia. Umowa tego rodzaju nie daje prawa do swobodnego dysponowania danym prawem, a jedynie ma stanowić formę zabezpieczenia, z którego kontrahent będzie mógł skorzystać w przypadku niewykonania zobowiązania głównego wynikającego z innej umowy. W praktyce najpowszechniejsza jest umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie, która polega na czasowym przeniesieniu prawa własności rzeczy na wierzyciela w celu zabezpieczenia pożyczki. W niniejszej umowie po spłacie pożyczki osoba, na którą przeniesiono czasowo własność rzeczy, ma obowiązek zwrotnego przeniesienia prawa własności rzeczy.
Umowa powiernicza o funkcji zarządczej – umowa tego rodzaju ma za przedmiot aktywa majątkowe, np. udziały w spółce, akcje spółki, nieruchomość itp. Powiernik za pieniądze powierzającego nabywa dane aktywa majątkowe, a następnie nimi zarządza w imieniu powierzającego. W określonych sytuacjach lub po upływie określone w umowie czasu, powiernik ma obowiązek przenieść prawo własności aktywów majątkowych na rzecz powierzającego. W przypadku zarządzania akcjami lub udziałami w spółce powiernik upoważniony jest do wykonywania praw korporacyjnych w spółce, a także do pobierania dywidendy. Umowa powiernicza powinna określać na jakich zasadach powiernika ma wykonywać funkcje zarządcze (np. w jaki sposób ma głosować nad uchwałami podejmowanymi w spółce).
Forma prawna umowy powierniczej
Umowa powiernicza może zostać zawarta w dowolnej formie prawnej, przy czym skuteczność wszystkich postanowień umowy będzie zależeć od tego co jest przedmiotem umowy. Umowa powiernicza mająca za przedmiot nieruchomość powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Jeżeli natomiast umowa ma mieć za przedmiot udziały w spółce, to powinna zostać zawarta w formie z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Powiernicze nabycie nieruchomości – uchwała SN III CZP 104/17
Powierzający powinien starannie dobrać powiernika. Sytuacja taka dotyczy zwłaszcza umów powierniczego nabycia nieruchomości. Może bowiem dojść do sytuacji, w której powiernik wbrew postanowieniom umowy powierniczej zdecyduje się na przeniesienie własności nieruchomości na rzecz osoby trzeciej. W takiej sytuacji odzyskanie nieruchomości może być bardzo skomplikowane lub w konkretnym przypadku nawet niemożliwe. Jeżeli nieuczciwy powiernik nie będzie miał osobistego majątku, to może okazać się, że powierzający nie odzyska nawet pieniędzy przekazanych na poczet nabycia nieruchomości.
Sąd Najwyższy w uchwale z 23 lutego 2018 r. w sprawie III CZP 104/17 orzekł, że: „Zbycie przez przyjmującego zlecenie, wbrew umowie, osobie trzeciej rzeczy nabytej w imieniu własnym dla dającego zlecenie nie powoduje przejścia na tę osobę obowiązku przeniesienia rzeczy na dającego zlecenie. Jeżeli zbycie takie nastąpiło w toku sprawy z powództwa dającego zlecenie o zobowiązanie przyjmującego zlecenie do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu rzeczy na dającego zlecenie, nie ma zastosowania”.
Uchwała Sądu Najwyższego wskazuje zatem na istnienie dużego ryzyka wynikającego z zawarcia umowy powierniczej. Obowiązek przeniesienia prawa własności nieruchomości nie przechodzi z osoby powiernika na osobę trzecią. W konsekwencji powierzający może skutecznie zgłaszać swoje roszczenia wynikające z umowy jedynie wobec powiernika.
Kancelaria Adwokacka Adwokat Marcel Migała świadczy pomoc prawną z zakresu prawa nieruchomości, w tym prowadzi spory sądowe dotyczące prawa własności, a także sporządza umowy. W celu nawiązania współpracy i zlecenia poprowadzenia sprawy sadowej lub zlecenia przygotowania umowy proszę o kontakt.
