Król Ludwik XIV powiedział kiedyś zuchwale „państwo to ja”. Parafraza tego powiedzenia „firma to ja” idealnie oddaje konstrukcję prawną jednoosobowej działalności gospodarczej. Działalność biznesowa na podstawie wpisu do CEIDG ma swoje zalety w postaci uproszczonej księgowości, względnie znośnego opodatkowania, a wreszcie pozostawienia pełnej decyzyjności dla jednej osoby. W sytuacji jednak gdy przedsiębiorca traci możliwość samodzielnego prowadzenia biznesu z uwagi np. na stan zdrowia, to wówczas zaczynają się problemy organizacyjne w firmie. Podobnie jeżeli działalność gospodarcza ma znaczne rozmiary, to jednej osobie ciężko jest sprostać wszystkim zadaniom w pojedynkę. Doraźne rozwiązania na dłuższą drogę nie sprawdzą się, a odwlekanie decyzji w sprawie sukcesji może pogrążyć firmę w kryzysie. Do tego dochodzi jeszcze odpowiedzialność za losy firmy polegająca na ponoszeniu odpowiedzialności za zobowiązania firmy całym swoim majątkiem (ryzyko gospodarcze). Można zatem powiedzieć: Firma to ja i co dalej? Co po mnie?
Sukcesja w jednoosobowej działalności gospodarczej
Jednym z rozwiązań jest przeprowadzenie sukcesji w firmie poprzez przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w formę spółki prawa handlowego, np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Rozwiązanie takie niewątpliwie ograniczy ryzyko gospodarcze i zmodyfikuje osobistą odpowiedzialność za długi firmy. Niemniej takie rozwiązanie musi też być przemyślane i wdrożone w sposób, który zapewni zoptymalizowanie kosztów działalności firmy i przy zachowaniu realnego zysku ze spółki dla przedsiębiorcy.
Innym rozwiazaniem jest kontynuowanie działalności gospodarczej w dotychczasowej w formie przy przy wykorzystaniu ustawowych form zabezpieczających ciągłość firmy. Instrumentem prawnym mającym pozwolić na zachowanie ciągłości firmy prowadzonej na podstawie wpisu do CEIDG jest zarząd sukcesyjny. W prawdzie suma rozwiązań tworzących zarząd sukcesyjny nie rozwiąże raz na zawsze wszelkich problemów, to przy połączeniu jej rozwiązań np. z odpowiednimi rozporządzeniami testamentowymi może przyczynić się do zachowania firmy dla następnych pokoleń. Przyjrzyjmy się zatem powołaniu zarządcy sukcesyjnego oraz powiązanym z tym zagadnieniem rozwiązaniom prawnym.
Zarząd sukcesyjny
Zarządca sukcesyjny, to osoba, która po śmierci przedsiębiorcy (spadkodawcy) będzie prowadzić działalność przedsiębiorstwa do czasu ustalenia jego nowych właścicieli. Przedsiębiorstwo w takim zarządzie będzie działało w niezmienionej formie oraz pod dotychczasową nazwą, jednak z dodatkiem „w spadku”. W braku ustanowionego zarządcy sukcesyjnego spadkobiercy i małżonek, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie, będą mogli podejmować czynności konieczne do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, w szczególności:
- zaspokajać wymagalne roszczenia lub przyjmować należności przedsiębiorcy powstałe przed jego śmiercią i związane z prowadzoną działalnością gospodarczą,
- zbywać towary przedsiębiorstwa.
Wyżej opisane czynności zachowawcze mogą być wykonywane nie dłużej niż przez dwa miesiące od śmierci przedsiębiorcy. Po upływie tego okresu powinien zostać ustanowiony zarządca sukcesyjny, a jeśli to nie nastąpi, to dojdzie do spadkobrania na zasadach ogólnych.
Powołanie zarządcy sukcesyjnego
Funkcje zarządcy sukcesyjnego może pełnić w jednym czasie tylko jedna osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Powołanie zarządcy sukcesyjnego wymaga dwóch czynności prawnych: zawarcia z nim stosownej umowy oraz dokonania wpisu o powołaniu zarządcy w rejestrze przedsiębiorców CEIDG.
Powołanie zarządcy sukcesyjnego możliwe jest w dwóch przypadkach:
- za życia przedsiębiorcy – przez niego samego. Niezbędne jest wówczas zawarcie umowy w formie pisemnej pod rygorem nieważności. W takim przypadku zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony w chwili śmierci przedsiębiorcy;
- po śmierci przedsiębiorcy – przez małżonka zmarłego przedsiębiorcy lub spadkobiercę, który przyjął spadek, jeżeli przysługuje im udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Umowę należy zawrzeć w formie aktu notarialnego. Zarząd sukcesyjny zostaje wtedy ustanowiony w chwili dokonania wpisu w CEIDG.
Zarząd sukcesyjny jest dobrowolny. Może zostać on odwołany przez przedsiębiorcę albo jego spadkobierców. Również zarządca sukcesyjny może zrezygnować z pełnionej funkcji.
Wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego
Zarząd sukcesyjny jest ograniczony czasowo. Najbardziej doniosłe zdarzenia powodujące wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego to:
- upływ dwóch lat od śmierci przedsiębiorcy,
- urzędowe stwierdzenie nabycia spadku przez jednego spadkobiercę,
- dzień dokonania działu spadku właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.
Istnieje jednak możliwość przedłużenia obowiązywania zarządu sukcesyjnego do 5 lat po śmierci spadkodawcy na mocy orzeczenia sądu wydanego na wniosek osoby, która ma w tym interes prawny.
Prawa i obowiazki zarządcy sukcesyjnego
Zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, ale na rachunek spadkobierców. Z tym wiąże się to, że ma on zdolność do dokonywania w ramach przedsiębiorstwa w spadku czynności prawnych sądowych i pozasądowych. Pomimo tego, że może on pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej działalności gospodarczej będącej przedmiotem zarządzanego przedsiębiorstwa, to za powstałe w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej zobowiązania odpowiadają spadkobiercy. Wszelkie koszty prowadzenia działalności zarządca sukcesyjny pokrywa z zysków wypracowanych przez działalność przedsiębiorstwa w spadku. Dlatego będzie uprawniony do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym zmarłego przedsiębiorcy.
Zarządca sukcesyjny jest umocowany do dokonywania czynności zwykłego zarządu w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa. Granice zwykłego zarządu zawsze zależą od specyfiki określonej działalności. Należy przyjąć, że zwykły zarząd, to wszelkie czynności związane z codziennym prowadzeniem przedsiębiorstwa. W ramach zwykłego zarządu jest zobowiązany do regulowania wszelkich zobowiązań publicznoprawnych, jak i prywatnoprawnych, w tym zobowiązań wobec pracowników. Czynności przekraczające zwykły zarząd, np. zbycie części przedsiębiorstwa lub nieruchomości będącej jego składnikiem, wymagają zgody wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. W braku takiej zgody zarządca sukcesyjny może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie takiej czynności.
Zarządca sukcesyjny jest uprawniony do otrzymania stosownego wynagrodzenia odpowiadającego wykonanej pracy, ustalonego odpowiednio do wynagrodzenia z tytułu świadczenia usług na podstawie umowy zlecenia. Dochodzić może on swoich należności od właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.
Dla właścicieli przedsiębiorstwa w spadku istotny jest, że zarządca może zostać pociągnięty do odpowiedzialności odszkodowawczej, gdy nienależycie wykonuje swoje obowiązki.
Przedsiębiorstwo w spadku
W chwili śmierci spadkodawcy przedsiębiorstwo nabywają spadkobiercy przedsiębiorcy. Formalnie dziedziczenie następuje w chwili uprawomocnienia się sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku albo sporządzenia przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Wtedy też można nazywać spadkobierców właścicielami przedsiębiorstwa w spadku. Spadkobiercy są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania przedsiębiorstwa.
Spadkobiercom przysługuje prawo do udziału w zyskach i stratach w takiej części jaka odpowiada przysługującemu im udziałowi w przedsiębiorstwie. Zyski są wypłacane corocznie przez zarządcę sukcesyjnego – pierwszy raz po upływie roku od jego ustanowienia.
Ciągłość firmy
Stosunki pracy będą trwać po śmierci przedsiębiorcy do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, chyba że wcześniej nastąpi przejście zakładu pracy na innego przedsiębiorcę. Gdy zarządu sukcesyjnego nie powołano, to umowy wygasają w terminie 30 dni od daty śmierci przedsiębiorcy. Osoby uprawnione do czynności zachowawczych mogą jednak zawrzeć z pracownikami porozumienie, na mocy, którego umowy o pracę będą kontynuowane do dnia powołania zarządu sukcesyjnego albo jego ustania.
Podobnie decyzje administracyjne związane z prowadzoną działalnością gospodarczą pozostaną utrzymane w mocy do 6 miesięcy po śmierci przedsiębiorcy, a ponadto ich obowiązywanie może zostać wydłużone przez właściwy organ administracji publicznej na wniosek zarządcy sukcesyjnego lub właściciela przedsiębiorstwa w spadku. W związku z powyższym utrzymane w mocy pozostaną, co do zasady wszelkie koncesje i zezwolenia niezbędne do wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorstwa w spadku.
W sprawach podatkowych NIP nadany przedsiębiorcy przechodzi na przedsiębiorstwo w spadku do czasu stwierdzenia nabycia przedsiębiorstwa przez spadkobierców. Dotychczasowym NIP-em mogą posługiwać się stosownie do sytuacji właściciele przedsiębiorstwa w spadku lub zarządca sukcesyjny w sprawach związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa w spadku.
Podsumowanie
Podstawowym założeniem przepisów regulujących zarząd sukcesyjny jest ochrona firmy przed sytuacją, w której nie będzie mogła ona faktycznie funkcjonować z uwagi na spory spadkowe. Niniejsze rozwiązania prawne mają charakter tymczasowy, tj. mają pozwolić na przetrwanie firmy do czasu prawomocnego zakończenia postępowań spadkowych po zmarłym właścicielu firmy. Planując sukcesje warto również mieć na uwadze wdrożenie takich rozwiązań prawnych, które zapewnią czas niezbędny na przeprowadzenie postępowań spadkowych pomiędzy członkami rodziny, a zarazem pozwolą na zachowanie firmy w dobrej kondycji.
Kancelaria Migała we Wrocławiu świadczy usługi w zakresie planów sukcesyjnych i prawa spadkowego. Zapraszam do kontaktu.
