Rozgraniczenie nieruchomości w sądzie

Granice nieruchomości gruntowych wyznaczają zakres władztwa właściciela. Granice zaznaczone są na mapach geodezyjnych, a zarazem wyznaczone są w przestrzeni. Granica wytyczona w terenie może nie pokrywać się z granicą wynikającą z map geodezyjnych. Wraz z upływem lat i zatarciem się wiedzy o właściwym przebiegu granicy może dojść do sporów sąsiedzkich. Spory dotyczące przebiegu granicy rozwiązywane są poprzez ponowne rozgraniczenie sąsiadujących ze sobą nieruchomości. Postępowanie o rozgraniczenie może być przeprowadzone na drodze administracyjnej lub sądowej. Czym się różni wznowienie znaków granicznych od rozgraniczenia? Jak przebiega postępowanie rozgraniczeniowe? W jaki sposób sąd ustala przebieg granicy?

Znaki graniczne i urządzenia na granicy

Znaki graniczne to znaki z trwałego materiału umieszczonego w punkcie granicznym lub trwałe elementy zagospodarowania terenu znajdujący się w tych punktach. Znaki graniczne są chronione prawem. Właściciele sąsiadujących ze sobą nieruchomości zobowiązani są do współdziałania w

Kodeks cywilny zawiera domniemanie, na podstawie którego przyjmuje się, że mury, płoty, miedze, rowy i inne podobne urządzenia, znajdujące się na granicy, są przeznaczone do wspólnego użytku sąsiadów. Domniemanie to może zostać obalone. Sąsiedzi mogą zawrzeć umowę co do sposobu ustalenia zakresu korzystania z takich urządzeń, a w ślad za tym kosztów ich utrzymania. Ponadto opisane urządzenia mogą nie znajdować się na samej granicy, lecz np. w jej pobliżu, co również będzie wyłączać działania przedstawionego domniemania.

Rozgraniczenie a wznowienie punktów granicznych

Prawo geodezyjne reguluje rozgraniczenie w drodze administracyjnoprawnej, jak również postępowanie w sprawie wznowienia znaków granicznych. Są to dwa odrębne postępowania, których cel jest zupełnie odmienny. Rozgraniczenie ma na celu ustalenie na nowo spornego przebiegu granicy pomiędzy sąsiadującymi nieruchomości. Podkreślić należy, że przebieg granicy ma zostać ustalony na gruncie (w przestrzeni), a nie w mapach lub innych dokumentach. 

Wznowienie znaków granicznych zmierza wyłącznie do fizycznego odnowienia znaków granicznych w przestrzeni. Jeżeli znaki graniczne (tzw. słupki graniczne, aczkolwiek nie zawsze znak graniczny ustalony jest w takiej formie) są przesunięte, uszkodzone lub zniszczone, to w ramach niniejszego postępowania można je odnowić (na nowo ustalić i wskazać ich położenie na granicy). Wznowienie znaków granicznych wymaga ich uprzedniego ustalenia, a to znaki te wcześniej zostały wyznaczone i umiejscowione na granicy. Ponadto niezbędne jest istnienie map geodezyjnych, które pozwolą na ustalenie ich pierwotnego położenia.

Wznowienia znaków granicznych dokonuje uprawniony geodeta. Odnowienie znaków granicznych prowadzi zatem do odtworzenia na granicy samych znaków, które stały się niewidoczne lub zmieniły swoje położenie. Opisanego działania nie należy utożsamiać z ustaleniem linii przebiegu granicy.

Rozgraniczenie administracyjne z udziałem geodety

Rozgraniczenie przeprowadzane jest na wniosek lub z urzędu. Postępowanie ma na celu ustalenie przebiegu ich granic przez określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów. Rozgraniczenie dokonuje się na mocy decyzji administracyjnej wydawanej przez wójta. Decyzja poprzedzona jest czynnościami ustającymi przebieg granic, które przeprowadza upoważniony przez wójta geodeta.

Geodeta przy ustalaniu przebiegu granic bierze się uwagę znaki i ślady graniczne, mapy i inne dokumenty oraz punkty osnowy geodezyjnej (w uproszczeniu można nazwać to trwałymi punktami odniesienia dla wszelkich pomiarów geodezyjnych). W braku powyższych danych, lub gdy są one niewystarczające albo wzajemnie sprzeczne, geodeta ustala przebieg granicy na podstawie zgodnego oświadczenia stron lub jednej strony. Geodeta ustali przebieg granicy na podstawie jednego oświadczenia tylko w sytuacji, gdy druga strona w toku postępowania nie złoży oświadczenia i nie będzie kwestionować przebiegu granicy.

Przeprowadzenie czynności poprzedzone jest oficjalnymi wezwaniami stron do stawiennictwa na rozgraniczanym gruncie. Z czynności ustalenia granicy geodeta sporządza protokół rozgraniczeniowy lub ugodę. W razie sporu co do przebiegu granicy, geodeta nakłania strony do zawarcia ugody. Ugoda zawarta przed geodetą posiada moc ugody sądowej. Jeżeli właściciele rozgraniczanych nieruchomości nie zawrą ugody, to wójt wyda decyzję o rozgraniczeniu nieruchomości. Strona niezadowolona z ustalenia przebiegu granicy może żądać, w terminie 14 dni od dnia doręczenia jej decyzji w tej sprawie, przekazania sprawy sądowi.

Postępowanie rozgraniczeniowe przed wójtem może zakończyć się również umorzeniem postępowania administracyjnoprawnego i przekazanie sprawy do rozpoznania przez sąd. Sytuacja taka będzie mieć miejsce, gdy strony nie zawarły ugody, a brak jest dokumentów pozwalających na ustalenie przebiegu granicy.

Rozgraniczenie sądowe jako kontynuacja postępowania administracyjnego

Rozpoznawanie sprawy przez sąd cywilny stanowi kontynuację, czy też drugi etap postępowania rozgraniczeniowego. Sąd prowadzi postępowanie w trybie postępowania nieprocesowego. Postępowania tego nie mylić z kontrolą sądowo-administracyjną przeprowadzaną przez wojewódzkie sądy administracyjne. Zauważyć należy, że sąd rozpoznaje sprawę merytorycznie i niezależnie od ustaleń wynikających z postępowania administracyjnego. Od postanowienia sądu I instancji przysługuje stronie apelacja do sądu II instancji.

W postępowaniu sądowym występuje znacznie szerszy katalog dowodów pozwalających na ustalenie przebiegu granicy. Pamiętać jednak należy, że sąd ustala przebieg granicy na podstawie ściśle określonych kryteriów. Ponadto sąd ma obowiązek bezwzględnego przestrzegania kolejności stosowania kryteriów ustanowionych w art. 153 k.c. Sąd może zastosować dane kryterium, o ile nie można przeprowadzić rozgraniczenia na podstawie poprzedniego kryterium. Kolejność kryteriów określonych w art. 153 k.c. jest następująca:

1. Stan prawny.
2. Ostatni spokojny stan posiadania.
3. Uwzględnienie wszelkich okoliczności.

Rozgraniczenie sądowe jako postępowanie niezależne – IV CSK 541/17, II CSKP 2335/22

Zasadą jest przeprowadzenie rozgraniczenia w dwóch etapach. Rozpoznanie sprawy rozgraniczeniowej przez sąd obligatoryjnie poprzedza przeprowadzenie postępowania administracyjnego.

Zgodnie z art. 36 prawa geodezyjnego i kartograficznego Sąd, przed którym toczy się sprawa o własność lub o wydanie nieruchomości albo jej części, jest właściwy również do przeprowadzenia rozgraniczenia, jeżeli ustalenie przebiegu granic jest potrzebne do rozstrzygnięcia rozpatrywanej sprawy. W tym wypadku sąd w orzeczeniu zamieszcza również rozstrzygnięcie o rozgraniczeniu nieruchomości. W konsekwencji strona może w określonych sytuacjach zdecydować się na wytoczenie powództwa bez konieczności wcześniejszego inicjowania sprawy administracyjnej. Sprawa zostanie rozpoznana w trybie procesu.

Dopuszczalność skorzystania z bezpośredniego żądania rozgraniczenia na drodze sądowej może nastręczać trudności praktycznych. Nie każda sprawa dotycząca prawa własności może być połączona z żądaniem rozgraniczenia. Zagadnienie jest na tyle obszerne, że wyczerpuje ramy niniejszego wpisu. Zainteresowanych odsyłam do orzeczeń Sądu Najwyższego, z których wynikają wskazówki co do możliwości kumulowania w jednym procesie żądań wydania nieruchomości i rozgraniczenia. Z nowszego orzecznictwa polecam postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2019 r. w sprawie IV CSK 541/17 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2023 r. w sprawie II CSKP 2335/22.

Kryteria rozgraniczenia nieruchomości w trybie procesowym są tożsame z kryteriami stosowanymi przez sąd w postępowaniu nieprocesowym stanowiącym kontynuację postępowania administracyjne. W obu trybach zastosowanie znajdują reguły wynikające z art. 153 k.c.

Kancelaria Adwokacka Adwokat Marcel Migała świadczy pomoc prawną z zakresu prawa nieruchomości, w tym prowadzi spory sądowe dotyczące własności, zasiedzenia, a także innych praw rzeczowych. W celu nawiązania współpracy i zlecenia poprowadzenia sprawy dotyczącej nieruchomości proszę o kontakt.