W firmach rodzinnych przedsiębiorcom często pomagają członkowie ich rodzin. Pomoc w prowadzeniu działalności gospodarczej ma charakter odpłaty lub nieodpłaty, a także odbywa się na podstawie różnorakich umów. Jakie konsekwencje prawne wynikają z korzystania z pomocy członka rodziny w prowadzeniu firmy rodzinnej?
Osoba współpracująca a składki do ZUS
Pomoc bliskiego członka rodziny w prowadzeniu firmy ma doniosłe znaczenie dla ubezpieczenia społecznego. W ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych podmioty wspierające osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą są kwalifikowane jako tzw. osoby współpracujące. ZUS niezależnie od formy pomocy (rodzaju umowy, odpłatności) uznaje bliskich członków rodziny za osoby de facto wykonujące prace na rzecz przedsiębiorcy, co stanowi tytuł do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Typowym przykładem jest małżonek przedsiębiorcy, który pomaga mu przy prowadzeniu firmy i jest zatrudniony na część etatu lub na umowie zlecenia. Podkreślić jednak należy, że jeżeli przykładowo małżonek stale i nieodpłatnie pomaga w prowadzeniu firmy, to ZUS również zakwalifikuje go jako osobę współpracującą, a w ślad za tym powstanie konieczność zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego.
Za osobę współpracującą można uznać tylko bliskiego członka rodziny, który w sposób stały pomoaga w prowadzeniu przedsiębiorstwa. Ponadto wkład pracy osoby współpracującej w prowadzeniu firmy musi być znaczny, co będzie pokrywać się z zakresem jego obowiązków i dochodów jakie generuje jego praca (pomoc).
Zatrudnienie członka rodziny a kontrole ZUS
ZUS przeprowadza kontrole osób zgłoszonych lub niezgłoszonych do ubezpieczenia społecznego. Z reguły kontrola ta jest wszczyna tuż przed końcem okresu przedawnienia roszceń ZUS-u (termin 5 lat). ZUS domaga się albo zapłaty składek na ubezpieczenie społecznego za osobę współpracującą z przedsiębiorcą, która nie była zgłoszona do ubezpieczenia, albo też kwestionuje podstawę podlegania ubezpieczeniu społecznemu. W drugim przypadku ZUS wskazuje, że członek rodziny podlega ubezpieczeniu nie jako pracownik (osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę), ale jako osoba współpracująca z przedsiębiorcą. Rozróżnienie to ma istotne znaczenie praktyczne, ponieważ przekłada się m.in. na wysokość należnych składek, o czym jeszcze w dalszej części wpisu.
Głównym jednak celem ZUS-u przy zakewstionowaniu tyutłu do ubezpieczenia społecznego (uznaniu za osobę współpracującą) jest wskazanie, że osoba współpracująca nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu, które dla przedsiębiorców i osób współpracujących ma charakter dobrowolny. ZUS odgórnie zakłada, że osoba współpracująca nie chciała podlegać ubezpieczeniu chorobowemu, pomimo tego że wcześniej przedsiębiorca (płatnik składek) uiszczał należne składki na ubezpieczenie chorobowe dla członka rodziny. Zgoda na samowolne określanie (zmianę) tytułu ubezpieczenia przez ZUS prowadzi w następnej kolejności do wydania przez ZUS decyzji wzywającej do zwrotu wypłaconych wcześniej zasiłków chorobowych i rehabilitacyjnych, ponieważ osoba współpracująca nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu. Decyzja ZUS zmierza zatem do odzyskania wypłaconych świadczeń z ubezpieczenia chorobowego.
Odwołanie od decyzji ZUS
Przed działaniem ZUS-u najlepiej bronić się już na etapie postępowanie wyjaśniającego prowadzonego przez organ. W tym celu płątnik i ubezpieczony powinni wskazać na fakt opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe i woli podlegania temu ubezpieczeniu przez ubezpieczonego (członka rodziny). Jeżeli ZUS wyda decyzję, w której nie wskaże wprost, że dana osoba nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu, to właściwą reakcją jest złożenie wniosku o uzupełnienie decyzji (w terminei 14 dni od jej doręczenia). Działanie to pozwala na ustalenie właściwych ram (przedmiotu) przyszłego zaskarżenia decyzji w sądzie i jest podyktowane formalizmem postępowania cywilnego. Jeżeli ZUS nie uwzględni Waszego wniosku, to następnym krokiem w walce o Wasze prawa powinno być złożenie odwołania do sądu za pośrednictwem ZUS. Na marginesie wskazać należy, że termin na złożenie odwołania biegnie od nowa po rozpoznaniu wniosku o uzupełenienie. W konsekwencji składając wniosek o uzupełnienie nie narażacie się na negatywne konsekwencje prawne.
Jak zatrudnić członka rodziny?
Decydując się na zatrudnienie członka rodziny w firmie należy wkalkulować w to koszty składek na ubezpieczenie społeczne. Oczywiście jeżeli pomoc członka rodziny na charakter okazjonalny, osoba ta ma już tytuł do ubezpieczenia społecznego albo rodzaj pomocy ma drugorzędne znaczenie, to koszty związane z ubezpieczeniem społecznym nie powstaną. W przypadku jednak zatrudnienia osoby na umowę o pracę lub bez umowy, to składki na ubezpieczenie społeczne będą obliczna jak dla osób samozatrudnionych (przedsiębiorców). Korzystniejszym rozwiązaniem jest zawarcie z członkiem rodziny umowy zlecenia, która regulowana jest odrębnie przez ustawę o systemie ubezpieczeń społecznym. W takiej sytuacji składki na ubezpieczenie społeczne będą zdecydowanie niższe, przy czym ich wysokość zależy również od wysokości umówionego wynagrodzenia.
Kancelaria Migała we Wrocławiu specjalizuje się w obsłudze prawnej firm, w szczególności firm rodzinnych. Pomagam również w postępowaniach przed ZUS-em i kwestionowaniu decyzji ZUS-u przed sądami. Zapraszam do kontaktu.
