Tomasz Mann w swojej książce Buddenbrokowie. Dzieje upadku rodziny przedstawił wzorcową rodzinę kupiecką z XIX wiecznej Lubeki. Tytułowi Buddenbrokowie zaliczali się do najznamienitszych rodzin kupieckich Lubeki, m.in. za sprawą prowadzenia prze kolejne pokolenia rodzinnej firmy handlującej zbożem. W książce przedstawiono symbiozę rodziny i firmy. Literacka wersja rodzinnego biznesu była harmonijna i wręcz wyidealizowana, aczkolwiek zmierzająca do upadku. Realia polskiego biznesu są zgoła odmienne, zwłaszcza na początku drogi firmy rodzinnej.
Wstęp
W myśl powiedzenia, że prostszym zadaniem jest założenie firmy rodzinnej niż stworzenie warunków do jej przetrwania, warto zastanowić się jak tego dokonać. Stworzenie szansy na przetrwanie firmy rodzinnej i umożliwienie kontynuowania sukcesów przez kolejne pokolenia musi zakładać pogodzenie sprzecznych interesów występujących w rodzinje. Wypracowanie konsensusu wewnątrz rodziny będzie stanowić fundamet dalszego współdziałania jej członków. Treść konsensu powinna się zmaterializować w postaci konstytucji rodziny, która będzie stanowić punkt odniesienia dla późniejszego współdziałania w zarządzaniu firmą rodzinną.
Statut rodziny
Konstytucja rodziny stanowi dokument, który ma utrwala wypracowane ustalenia członków rodziny w celu pogodzenie odmiennych wizji prowadzenia biznesu i czerpania z niego korzyści. W swojej istocie pełni funkcję analogiczną do statutu spółki kapitałowej lub stowarzyszenia. Konstytucja rodziny powinna regulować relacje rodzinno-majątkowe, które będą mieć bezpośrednie przełożenie na zarządzanie firmą rodzinną. Sama nazwa ma podkreślać podstawowe i nadrzędne znacznie w relacjach rodzinnych. Z praktycznego punktu widzenia konstytucja ma zapewnić trwałość ustaleń poczynionych przez członków rodziny. Słowa bowiem ulatują a pismo pozostaje.
Uchwalenie konstytucji rodziny
Konstytucja rodziny w żadnym razie nie może stanowić formy testamentu. Konstytucja stanowi przejaw wspólnych idei i wartości, które integrują członków rodziny. W tym kontekście niezmiernie ważne jest poczynienie przez członków rodziny wspólnych ustaleń. Konstytucja nie może być bowiem narzucona. Tylko dobrowolne i jednomyślne ustalenia mogą zapewnić trwałość i skuteczność zasad wypracowanych w rodzinie.
Treść konstytucji rodziny
Konstytucja rodziny musi uregulować zatem kwestie członkostwa w rodzinie, sposób zarządzania rodzinnym przedsiębiorstwem oraz zasady kontroli i czerpania korzyści z majątku rodziny. Konstytucja powinna regulować kwestie także dotyczące powiększania się rodziny, a to powinna uwzględniać kto może być członkiem rodziny (np. kwestia wykształcenia, wkładu pieniężnego), na jakich zasadach może stać się członkiem rodziny (m.in. zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej), a także ustalać w jaki sposób osoba ta zostanie uposażona (np. udziały w spółce). Z drugiej strony konstytucja powinna regulować także formalne wyjście z rodziny i zasady spłaty udziału członka rodziny w spółce lub innym majątku.
Z uwagi stautowy charakter tego dokumentu nieodzownym elementem powinno być uregulowanie zasad zatrudniania członków rodziny, sukcesja w firmie, zasady konkurencji, prawo głosu w podejmowaniu decyzji dotyczących rodziny i jej majątku.
Do typowych postanowień konstytucji należy również zaliczyć regulacje dotyczące organów rodziny, takich jak np. rada rodziny, zgromadzenie rodziny, czy komitety rodziny zajmujących się daną problematyką. Zaprezentowana struktura do pewnego stopnia naśladuje strukturę spółki kapitałowej lub stowarzyszenia. Widoczna jest tutaj również analogia do statutów ordynacji ziemskich.
Zmiana postanowień konstytucji rodziny
Trwałość konstytucji zapewni również uregulowanie zasad przeprowadzania zmian konstytucji, co może być niezbędne wraz z upływem czasu. Ustalenie odpowiedniej procedury pozwoli na uporządkowane przeprowadzenia zmian w zależności od potrzeb rodziny. Należy jednak pamiętać, że przeprowadzanie zmian nie może być zbyt proste, albowiem mogłoby to wypaczyć idę trwałości przyjętych zasad panujących w rodzinie. Zmiany powinny następować przy zachowaniu odpowiedniego kworumi być przegłosowywane kwalifikowaną większością głosów.
Moc prawna konstytucji rodziny
Kluczowym zagadnieniem jest jeszcze moc prawna konstytucji. Od razu należy podnieść, że na płaszczyźnie prawnej postanowienia konstytucji rodziny nie są wiążące. Innymi słowy konstytucja nie tworzy nowych praw i obowiązków, których można dochodzić na drodze sądowej. Konstytucja wiąże moralnie, a także może stanowić punkt odniesienia w interpretacji i ocenie zachowań członków rodziny przy okazji innego sporu sądowego. Skuteczność postanowień konstytucji można natomiast zapewnić poprzez powiązanie ich z dokonaniem czynności prawnych wywołujących skutki prawne, tak w obszarze spadkobrania, jak również w obszarze korporacyjnym. Przykładowo postanowienia konstytucji mogą być zabezpieczone poprzez odpowiednio sporządzone testamenty, treść umowy spółki prowadzącej przedsiębiorstwo rodzinne, umowy spadkowe, czy też umowy majątkowe małżeńskie.
Podsumowanie
Konstytucja rodziny ma doniosłe znaczenie w tworzeniu wielopokoleniowego przedsięwzięcia gospodarczego, które będzie integrować rodzinę, biznes i wypracowany majątek. Podstawowym znaczeniem jest wyrażenie wspólnej woli i misji w sposobie prowadzenia firmy rodzinnej. Pomimo braku możliwości egzekwowania postanowień konstytucji stanowi ona ważny dokument w statuowaniu wielopokoleniowej firmy rodzinnej. Ustanowienie przejrzystych zasad w rodzinie w połączeniu z sporządzeniem innych doniosłych prawnie dokumentów (np. testament, umowa majatkowa, umowa spółki) pozwoli na harmonijne ułożenie relacji rodzinnych, tak w sferze osobistej, jak i majątkowej.
Kancelaria Migała we Wrocławiu świadczy pomoc prawną w zakresie sukcesji i prawa spadkowego. Zapraszam do kontaktu.
