Jedną z najczęściej zawieranych umów w życiu społecznym jest umowa darowizny. Każdy ma pewne wyobrażenia na temat tej umowy, jednakże nie każdy zdaje sobie sprawę z możliwości odwołania darowizny i konsekwencji prawnych jakie to niesie. W życiu często dochodzi do przykrych sytuacji, w których nie warto kierować się powiedzeniem „kto daje i odbiera …”. Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem będzie zadbanie o własny interes i skorzystanie z kodeksowych uprawnień. Jak zatem zawrzeć umowę darowizny? Kiedy można skutecznie rozwiązać umowę darowizny? Jakie żądanie może podnieść darczyńca?
Umowa darowizny
Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Przedmiotem darowizny mogą być ruchomości, jak również nieruchomości.
Forma prawna umowy darowizny
Co do zasady umowa darowizny powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione (np. podarowano zegarek). Pamiętać jednak należy, że umowy darowizny mające za przedmiot nieruchomości zawsze muszą zostać zawarte w formie aktu notarialnego, albowiem niedochowanie tej formy będzie skutkować nieważnością umowy.
Podatek od darowizn
Na marginesie można jeszcze zwrócić uwagę, że darowizny podlegają podatkowi od spadków i darowizn. Decydując się na przekazanie osobie bliskiej nieruchomości w formie darowizny należy pamiętać o zgłoszenie tego faktu w urzędzie skarbowym w celu uzyskania zwolnienia podatkowego. Zgłoszenie powinno nastąpić w terminie 6 miesięcy od otrzymania darowizny.
Niedostatek darczyńcy
Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczyć darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia. Innymi słowy darczyńca może żądać od obdarowanego zapłaty środków pieniężnych. Obdarowany ma obowiązek wesprzeć materialnie darczyńcę, chyba że zdecyduje się zwrócić mu istniejącą wartość wzbogacenia, tj. np. zwrócić część niewykorzystanych środków pieniężnych albo przenieść z powrotem prawo własności nieruchomości.
Odwołanie darowizny
W sytuacjach szczególnych takich jak: zmiana stanu majątkowego darczyńcy przed wykonaniem umowy darowizny (odwołanie darowizny niewykonanej) albo podejmowanie przez obdarowanego uporczywych i umyślnych działań na szkodę darczyńcy lub jego bliskich (odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności) istnieje możliwość złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny. Darczyńca ma obowiązek złożyć oświadczenie na piśmie.
Odwołanie darowizny z powodu niewdzięczności obdarowanego nie może nastąpić później niż w terminie roku od momentu powzięcia wiedzy o niewdzięczności obdarowanego. Warto zwrócić uwagę, że spadkobiercy darczyńcy mogą również odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności obdarowanego, w sytuacji gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do jej odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Roszczenia darczyńcy
Co do zasady darczyńca może żądać zwrotu podarowanej rzeczy (np. nieruchomości, samochodu). Warto jednak mieć na uwadze, że odwołanie darowizny nie prowadzi automatycznie do powrotnego przejścia prawa własności na darczyńcę. W celu odzyskania prawa własności strony umowy muszą ponownie udać się do notariusza. Jeżeli jednak obdarowany nie będzie chciał dobrowolnie przenieść prawa własności nieruchomości, to wówczas darczyńca może wystąpić do sądu z pozwem o wydanie zastępczego oświadczenia woli. O postępowaniu w sprawie zwrotnego przeniesienia własności piszę tutaj.
Roszczenia darczyńcy mogę jednak nie być takie oczywiste, gdy przedmiot darowizny został zbyty na rzecz osoby trzeciej lub został zniszczony. W takich przypadkach darczyńca będzie mógł dochodzić zapłaty równowartości przedmiotu darowizny.
Darowizna do majątku wspólnego a roszczenia
Szczególna sytuacja darczyńcy powstaje, gdy darowizna nieruchomości została uczyniona do majątku wspólnego obdarowanych (np. na rzecz syna i synowej pozostającej we wspólności majątkowej). Jeszcze do 2011 r. zdaniem Sądu Najwyższego w przypadku odwołania darowizny uczynionej do majątku wspólnego obdarowany mógł dochodzić na drodze sądowej zwrotu udziału ½ prawa własności nieruchomości. W 2012 r. linia orzecznicza uległa jednak radykalnej zmianie. Aktualnie w wyżej opisanej sytuacji darczyńca może żądać jedynie środków pieniężnych stanowiących równowartość udziału ½ prawa własności nieruchomości.
Kancelaria Migała we Wrocławiu świadczy usługi prawne z zakresu prawa nieruchomości i prawa cywilnego, w tym reprezentuje Klientów w sporach sądowych. W przypadku problemów dotyczących zawarcia umowy darowizny, odwołania darowizny i jej zwrotu zapraszam do kontaktu.
