W dniu 7 grudnia 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał kolejny korzystny dla frankowiczów wyrok. Przesądzona została kwestia braku potrzeby składania przez kredytobiorcę odrębnego sformalizowanego oświadczenia w przedmiocie świadomości skutków prawnych stwierdzenia przez sąd nieważności umowy kredytu. Zagadnienie to ma przełożenie na kwestie praktyczne, w tym sposób liczenia odsetek ustawowych. Wyrok TSUE będzie mieć zatem istotne znaczenie dla sposobu rozstrzygania spraw frankowych w Polsce. Co zmienia orzeczenie TSUE? W jaki sposób sądy powinny liczyć odsetki w sprawach frankowych?
Dotychczasowa praktyka sądowa – uchwała Sądu Najwyższego III CZP 6/21
W polskich sądach utrwaliła się praktyka polegająca na konieczności odebrania od frankowiczów odrębnych oświadczeń w przedmiocie świadomości skutków prawnych stwierdzenia nieważności umowy kredytu. Oświadczenia takie były składane na rozprawie w formie ustnej lub jeszcze przed rozprawą w formie pisemnej. Co do zasady oświadczenie było poprzedzone pouczeniem sądu o skutkach prawnych unieważnienia umowy kredytu.
Działanie sądów wynikało z podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały z dnia 7 maja 2021 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 6/21, której nadano moc zasady prawnej. Sąd Najwyższy stwierdził, że dopiero pouczenie konsumenta o skutkach prawnych unieważnienia umowy i odebranie od niego wyraźnego oświadczenia o woli skorzystania z ochrony prawnej w tym zakresie, pozwalało na zastosowanie sankcji nieważności umowy. W ślad za tym dopiero od daty złożenia oświadczenia przez konsumenta (powoda) możliwym było przyjęcie, że umowa jest nieważna, a świadczenia stron stały się wymagalne. W konsekwencji żądanie banków o zwrot kapitału kredytu nie uległo przedawnieniu, a konsument mógł naliczać odsetki ustawowe dopiero od daty złożenia oświadczenia.
Przyjęta przez Sąd Najwyższy koncepcja prawna była krytykowana jako zmierzająca do zabezpieczenia interesów banków kosztem interesów konsumentów.
Stanowisko TSUE – wyrok TSUE C-140/22
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że skorzystanie z ochrony prawnej przez konsumenta nie może być uzależnione od złożenia dodatkowego oświadczenia. Dla zastosowania sankcji nieważności umowy nie jest potrzebne składanie formalnego oświadczenia o woli skorzystania z ochrony prawnej polegającej na stwierdzeniu nieważności umowy. Przyjęcie koncepcji odmiennej prowadziłoby do odroczenia w czasie udzielenia konsumentowi ochrony prawnej wynikającej z dyrektywy 93/13. Skorzystanie przez konsumenta z jego praw nie może być ograniczane. Sądy krajowe mają obowiązek z urzędu stwierdzać nieważność nieuczciwych postanowień umownych i stosować sankcję bezskuteczności.
W praktyce banki mogły odrzucać wezwania do zapłaty bez ponoszena żadnych negatywnych konsekwencji prawnych. De facto banki uzyskały instrument do bezkosztowego odraczania rozliczania się z nieważnej umowy kredytu.
Skutkiem przyjęcia poglądu zaprezentowanego przez TSUE powinna być zmiana praktyki polskich sądów w przedmiocie ustalenia daty początkowej wymagalności roszczenia frankowiczów, a w ślad za tym zmiana daty początkowej naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie. Zasądzając należność pieniężną sądy powinny przyjmować nie datę złożenia odrębnego oświadczenia przez frankowicza, a termin zapłaty wskazany w przedsądowym wezwaniu do zapłaty albo datę wytoczenia powództwa. Wcześniejsza data początkowa liczenia odsetek ustawowych przełoży się na znaczne przysporzenie majątkowe frankowiczów.
Kwestia przedawnienia
Wyrok TSUE ma też znaczenie w odniesieniu do kwestii ustalenia przedawnienia roszczeń banków o zwrot wypłaconych kapitałów kredytów. Kwestia ta nie została wprost przesądzona przez TSUE, jednakże zakwestionowana została praktyka wymagania złożenia oświadczenia, które stanowiło istotny element konstrukcji prawnej pozwalającej na przyjęcie daty późniejszego rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczeń banku.
Zdaniem Związku Banków Polskich wyrok TSUE w żaden sposób nie zmienia sytuacji banków i kredytobiorców. Prawnicy reprezentujący banki twierdzą, że wyrok nie stanowi żadnego przełomu, a kwestie sporne pozostają niewyjaśnione.
Na rozstrzygnięcie kwestii przedawnienia roszczeń banków przyjdzie nam jeszcze poczekać, niemniej kierunek linii orzeczniczej TSUE jest niezmiennie korzystny dla frankowiczów.
Kancelaria Migała we Wrocławiu świadczy pomoc prawną dla frankowiczów. Zapraszam do konatktu.
